18

Bilimsel Yayıncılık ve Telif Hakkı

Eski bir gelenek ve yeni bir teknoloji, daha önce görülmemiş bir kamu yararını mümkün kılmak için birleşti. Eski gelenek, bilim insanlarının ve araştırmacıların araştırmalarının meyvelerini, araştırma ve bilgi uğruna, ücretsiz olarak akademik dergilerde yayınlama isteğidir. Yeni teknoloji ise hepimizin bildiği internettir. Bu ikisinin birleşmesinin mümkün kıldığı kamu yararı da hakemli dergi literatürünün dünya çapında elektronik dağılımının sağlanması ve bu sayede tüm bilim adamları, akademisyenler, öğretmenler, öğrenciler ve diğer meraklı beyinler tarafından tamamen ücretsiz ve sınırsız erişilebilmesidir. Bu literatüre erişimin önündeki engellerin kaldırılması araştırmaları hızlandıracak, eğitimi zenginleştirecek ve zengin-fakir ayrımı yapılmaksızın öğrenme süreci zenginleşecektir. Bu literatür git gide daha da faydalı hale getirilecektir ve insanlığı ortak bir entelektüelde birleştirmenin temelini atacaktır.

Bilimsel Yayıncılık Detayları ve Bazı Bilinmeyenler

Çevrimiçi bilimsel yayıncılık, iki ekonomik modelin peşindedir; ticari ve açık erişim. Ticari model, abonelik ve görüntüleme başına ödeme sistemleri yoluyla, özetler veya en azından halka açık olarak sunulan başlıklarla erişim sağlar. Yazılı olarak ruhu iyi yakalanmış olan açık erişim modeli ise, bir araştırma yayınlanmadan önce veya bir süre sonra, tam metinli makalelerin çevrimiçi olarak ücretsiz olarak okunmasını sağlar. Ticari model, baskı kültürünün ekonomisini internet dünyasına getirmektedir ve şu anda Reed Elsevier gibi kurumsal şirketler veya kar amacı gütmeyen akademik toplumlar ve üniversite baskıları aracılığıyla çevrimiçi akademik yayınlara hâkim durumdadır. Açık erişim, internetin bir çocuğu durumundadır. Yayın maliyetlerini düşürmek için internet teknolojisinden yararlanan bir girişimdir. Bu da azalan maliyetleri, bilgi dolaşımına ilgisi olan okuyuculardan kurumlara, yazarlara ve diğerlerine kaydırmaktadır.

İnternet ortamında akademik çalışmaların yayınlanmaya başlaması doksanlardan bu yana olsa da, ticari ve açık erişim modelleri arasındaki rekabet bilimsel yayıncılığın geleceğini belirleyecekmiş gibi düşünülüyor. Bu yarışmanın nasıl çözüleceği tahmin edilemese de, telif hakkı yasası ilkelerinin açık erişim olgusunda nasıl olması gerektiği araştırma konusu olmaya başladı. Bu yeni internet çağında telif haklarının nasıl yerleştireceği konusunda çok çeşitli alanlarda pek çok savaş süregelirken, telif hakkı değişiklikleri ve genişletme tartışmaları bilimsel yayıncılıkta henüz önemli bir odak noktası olamamıştır.

Yine de, araştırmacılar, yazarlar, dergi editörleri, yayın kurulu üyeleri veya bilimsel toplum yöneticileri şimdi bu yeni yayın türünün daha fazla araştırmacıya ulaşması için kullanılması konusunda kritik kararlarla karşı karşıya kalıyorlar ve telif hakkı, ele alınan konulara odaklanmanın bir yolunu sağlıyor. Telif hakkı yasası, hem çalışmayı üretenin hem de halkın çıkarlarını korumayı amaçlamaktadır ve bu prensip ticari veya açık erişim yayın modellerinin çevrimiçi olarak daha fazla ve daha bilimsel çalışmalara geçilmesinde benimsenmesi konusunda alınan kararlara dayanmalıdır. Araştırmacıların, yazılarının yayınlanması karşılığında, telif haklarını dergi yayıncılarına devretmeleri artık bir anlam ifade etmiyor. İnternet, bilgi politikasının ekonomileri arasında bir seçenek sunmakta ve bilim adamları şimdi akademik bilginin geleceğine karar vermek zorundadır.

Araştırmacılar, ticari akademik yayıncılar ile aynı telif hakkı paylarını paylaşmazlar. Araştırmacılar için maddi teşvik, maaş artışlarına, terfilere, liyakat ikramiyelerine, ücretli konuşma sözleşmelerine, danışmanlık sözleşmelerine, daha kazançlı iş tekliflerine ve karşı teklif tutma paketlerine dönüşen tanınma ve itibarın nakit değerinde yatmaktadır. Bu muhasebenin finansal değeri, araştırmacılar için kendi finansal bağımsızlıklarını sağlayan araştırma bağışları ve ödüller yoluyla da gerçekleştirilir. Araştırmacıların temel telif hakkı (ve finansal) ilgisi, çoğaldıklarında veya alıntılandıklarında çalışmalarının uygun şekilde kredilendirilmesini ve mümkün olduğunca geniş bir okuyucu kitlesi için çoğaltılmasının ve alıntılanmasının sağlanmasıdır. Telif hakkı, bu kritik tanıma unsurunu yazarın intihal ve yazarlığa ilişkin diğer sahte iddialara karşı korur.

Üniversite hocalarının ekonomik çıkarları, yayınlarının yasa dışı kopyalarının engellenmesi ile daha da artırılmamaktadır. Aslında tam tersi. Akademik topluluk içinde “yazarların ne istediğini” araştırmak, yazarın mümkün olan en geniş kitlelere sahip dergilere aşırı ilgi duymasından bahsederken, prestij seviyesine ve ana endekslere (bunlar okunmanın daha ileri boyutları olarak kabul görür) dahil edilmesine dikkat çekmektedir. Telif Hakkı, Bilgilendirici ve Bilimsel Yayıncılar Birliği (the Association of Learned and Scholarly Publishers) tarafından yapılan bir ankette, araştırmacıların gelecekte bilimsel dergilere ücretsiz erişimin önemli olduğunu düşündüklerini keşfettiği gibi; bir diğer çalışmada, bilim adamları için özel bir endişe olmadığını kanıtlamamıştır.

Ticari gözle olaya bakıldığında, ticari yayıncıların çıkarları, araştırmacıların erişimini kısıtlamada yatar; makale başına ödeme gibi teknolojiler, baskılanmış makalelerden daha fazla kontrol ve işçilik gerektirir. Akademik dergilerde, editörlerin, editörler kurulunun, hakemlerin ve yazarların saygınlığı, kütüphane ve bireysel abonelikleri güvenceye almak için kritik bir öneme sahiptir. Çalışmalara erişimi kısıtlamak, sadece yazarlar için olmayan bir mali zorunluluktur. Dergi yayıncıları, katkıda bulunan yazarlara hiçbir şekilde yayıncılık ekonomisinde mali ortak olmamışlardır. Bilimsel bir kitabın yazarına ödenen telif hakları dergilerinkinden ayrılmıştır. O zaman, yazar ve yayıncının telif hakkı çıkarlarının akademik dergi konusunda birbirleriyle çelişki içinde olması da şaşırtıcı değildir.

Araştırmayı kamuya açık ve erişilebilir bir şekilde yapmanın bir yolu olmadığında, baskıların yayınlanma maliyetini taşıyan okurlara ve kütüphanelere karşı çok az tartışma olabilir. Araştırmacıların çalışmalarının telif haklarını yayıncılara devretme konusunda endişelenmeleri için bir neden yoktur. Birisi çıkıp bütün bu yayınları ücretsiz olarak dünyaya mı yayacak? Ayrıca bu baskı dünyasında, dergi, kendi bilimsel toplumunda ve yerel matbaalarında uzun zamandır kendi ekonomisi içinde var olmuştur. Bilimsel iletişimdeki ticari yatırımların kayda değer şekilde artması, büyük ölçüde II. Dünya Savaşı’ndan sonra, finanse edilen araştırmaların büyümesinden kaynaklanan bilimsel faaliyetlerin ortaya çıkmasına yanıt olarak gerçekleşmiştir. Şimdi, bu ticarileşme, Amerikan Üniversiteleri Birliği ve Araştırma Kütüphaneleri Birliği’ne göre, “mevcut sistem akademik yayıncılığı akademik toplumun sürdürülebilirliği için çok pahalı hale gelmiştir”.

Yeni bir yayıncılık ortamının ortaya çıkmasıyla birlikte girişimci araştırmacılar ve diğerleri, akademik yayıncılara ikinci bir ekonomik model olan “açık erişim” seçeneğini ortaya koydular. Bu model çok daha geniş bir okuyucuyu çok daha küresel bir temelde davet ediyor ve destekliyor. Ayrıca bu model, araştırmacıların ve bilimsel etkinlikleri ile ilgili olanların telif haklarına çok daha uygun. Önümüzdeki yıllarda, araştırmacılar, dergi editörleri, yayın kurulları ve bilimsel topluluklar, bilimsel yayıncılık için bu iki ekonomik modelden birinin seçimini yapmak zorunda kalacaklar: ticari yani paralı model veya açık erişim modeli. Bu seçimlerin sonuçları akademik çalışmanın geleceği, erişim kolaylığı ve organizasyonu, küresel erişim ve halkın varlığı, kamu yararı olarak iddia ve desteği ile ilgili her şeye sahip olacaktır.

Özetle

Bu yazıda, telif hakları ile bilimsel dergilerin çıkar çatışması konusundaki çelişkilerinden bahsedilmiştir. Bunlar, yazarların çıkarlarının korunmasıyla ilgilidir ve geleneksel dergi abonelikleri satan ticari modele bir alternatif olarak açık erişim yayıncılığının artmasıyla belirginleşmiştir. Açık erişim dergiler, yazarlara ve halka daha iyi hizmet verebilir; çünkü açık erişim dergilerinin daha fazla okuru vardır. Akademik bilginin geleceği için ticari ve açık erişim modelleri arasından seçim yapılacaktır ve daha geniş telif hakkı yasasının ortaya çıkarılması gerekmektedir.

X

Ücretsiz makalelerinizi tükettiniz.

Araştırma yazarlığı ve akademik yayıncılık konusundaki tüm kaynaklarımıza sınırsız erişim sağlamak için ücretsiz üye olun:

  • 320 + blog makaleleri
  • 50+ Web Seminerleri
  • 10+ Uzman podcast
  • 10+ e-Kitap
  • 10+ Kontrol Listesi
  • 50+ İnfografikler